Josef Mengele wist na de Tweede Wereldoorlog te vluchten en onder een schuilnaam onder te duiken in Argentinië en later Brazilië. De Auschwitz-arts, die berucht is vanwege de meest gruwelijke experimenten die hij uitvoerde op kinderen, wist dankzij de rijkdom van zijn familie jarenlang een luxeleven te leiden in Argentinië en, toen de jacht op hem werd geopend, onder te duiken bij een Hongaarse familie in Brazilië. De Franse schrijver, journalist en scenarist Olivier Guez (1974) dook in het leven van de meest ongrijpbare misdadiger uit het Nazi-regime. In ‘De verdwijning van Joseph Mengele’ reconstrueert hij op bijzondere wijze het naoorlogse leven van de ‘Engel des Doods’: ‘Het is non-fictie, maar geschreven als roman.’
In de Franse media werd beschreven dat u het gevecht bent aangegaan met Mengele. Waarom wilde u met hem de ring in?
‘Ik had twee soorten vragen. Als eerste vroeg ik me af wat er met hem was gebeurd en waarom deze crimineel nooit was opgepakt. Op een meer metafysisch niveau vroeg ik me af wat er gebeurt met een man die vierhonderdduizend joden naar de gaskamers heeft geleid en vreselijke experimenten heeft uitgevoerd op kinderen. Hoe ziet zijn leven eruit? Hoe wordt hij gestraft? Als je veel leest over Mengele, Auschwitz, Nazi-dokters, concentratiekampen en vernietigingskampen, krijg je een vreselijk beeld van de mensheid. Daarom voelde vooral het begin als een strijd. Ik heb veel gelezen, maar ik ben het niet gewend om dagelijks te lezen over de gruwelen die zijn gepleegd in Auschwitz. Toch bouw je op een gegeven moment een muur, om jezelf te beschermen. Net zoals een oncoloog die dagelijks met kankerpatiënten werkt, zo moet een historicus zichzelf beschermen tegen deze vreselijke verhalen.’
Heeft u daar actief een methode voor toegepast, of ging dat vanzelf?
‘In het begin wilde ik mezelf actief beschermen, want ik wilde niet de marionet van Mengele worden. Alleen zijn naam is al angstaanjagend. Als je dan ook foto’s bekijkt op het web… Zijn ogen zijn vreselijk. Dat komt natuurlijk doordat je weet wat hij gedaan heeft, hij roept een soort malafide angst op. Maar net zoals bij een griep, gaat je lichaam aan het werk en worden er als het ware antistoffen aangemaakt. Hoe meer ik las, hoe beter ik begreep wie hij was. Hij was eigenlijk maar een heel nietig persoon, die heel langzaam ten val kwam.’
Voelde het beschrijven van zijn ondergang, die vooral psychologisch van aard was aangezien hij nooit is opgepakt, als een overwinning?
‘Nee, tegen Mengele is geen overwinning mogelijk. Wel voelde ik een soort perverse vreugde. Tijdens het schrijven heb ik me namelijk regelmatig afgevraagd waarom ik zo nodig die ring in moest. Meer dan twaalf jaar geleden begon ik het naoorlogse Europa te onderzoeken. Ik vroeg mezelf af waarom Europa – dat op elk vlak de wereld domineerde; economisch, wetenschappelijk, noem maar op – vanaf begin twintigste eeuw met twee wereldoorlogen besloot zichzelf te vernietigen. De meeste grote steden waren verwoest, er was totale vernietiging, etnische zuivering, in totaal waren 85 miljoen doden gevallen: het was een destructie op een schaal die nooit eerder in de wereldgeschiedenis is voorgekomen.’
Lees het hele interview op Hebban.nl